Η τέχνη του Βυζαντίου

Βυζαντινή λέμε την τέχνη που αναπτύχθηκε εις τις χώρες που επεκτάθηκε η κυριαρχία και η πνευματική επίδραση του Βυζαντίου από της ιδρύσεως μέχρι της αλώσεώς του από τους τουρκους.
Η χριατιανική τέχνη συνδέθηκε μοιραίως με την Βυζαντινή αυτοκρατορία και την προ χριστιανική τέχνη στη Ρώμη.
Εχουμε λοιπόν την πρωτοχριστιανική τεχνη(1 εως 4 αιων μχ) την Βυζαντινή τέχνη και την Μεταβυζαντινή τέχνη.
Η τελευταία περιλαμβάνειτην τέχνη μετά και λίγο πριν άπο την άλωση κυρίως απο 'Ελληνες, Κρήτες και Μακεδόνες ζωγράφους οι οποίοι εξακολουθούν να συμμορφώνονται προς τις παραδόσεις της Βυζαντινής τέχνης.
Στην δύση δε οι εκεί καλλιτέχνες ακμάζουν με μια άλλη τέχνη την Δυτική ή την τέχνη της Αναγέννησης.

 

ΠΡΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ
Τα πρώτα δειλά βήματα γίνονταιμε τά συμβολικά σκαλίσματα και τα ζωγραφίσματα στις κατακόμβες, πάνω σε αρχαιοελληνικά πρότυπα που υιοθέτησε η Ρώμη. 'Ηταν ακόμα ολοζώντανη αυτήη τέχνη και για αυτό τα πρώτα δημιουργήματα ήταν σχεδον όλα μέσα σε αυτή την τέχνη.
Ο καλός ποιμήν και η "δεομένη" και ο Ορφέας εξημερώνων τα θηρία.. ηταν απο τα έργα-σύμβολα την προχριαστιανικής τέχνης. 'Ετσι μια πολλή καλή σχέση δημιουργείται μεταξύ ελληνικής ζωγραφικής και βυζαντινης ζωγραφικής.
Αυτή η τέχνη, η προχριαστιανική δικαίως αποκαλέστει "πένθημος" λόγω των διωγμών και του φόβου των πρώτων χριστιανών.
Μετά τον Μ.Κωσταντίνο και αφού χωριστεί το ρωμαικό κράτος σε ανατολικό και δυτικό..αρχίζει η καθαρή περίοδο της βυζαντινής τέχνης.
Η αληθινή απαρχή της Βυζαντινής τέχνης τοποθετείται εις την περίοδο την παρά του Μ.Κωνσταντίνου που αναγνωρίζει την χριστιανική θρησκεία σαν επίσημη θρησκεία του κράτους και της κτήσεως την Κωνσταντινούπολις.
Σε αυτή την πίστη, που είχε νικήσει, χρειάζονταν καινούργιοι ναοί λαμπροί και ικανοί να διατρανέψουν τον θρίαμβο.
Εις την Κωντσαντινούπολη, την Αλεξάνδρια, την Ιερουσαλήμ και στην Ρώμη κτίζονται καινούργιοι ναοί, περίλαμπρες βασιλικές, που έχουν και εσωτερικό πολυτελή διάκοσμο.
Και απ την μία φοβούνται τα ειδωλολατρικά πρότυπα του παρελθόντος και απ την άλλη χρειάζονται να προσελκίσουν κόσμο ο οποίος να μην φοβάται πλέον οτι θα διωχτεί για την πίστη του και να αναγνωρίσουν και επισήμως και δια της τέχνης την εγκαθίδρυση της νέας θρησκείας.
Κάτι πολύ σημαντικό που τους απασχολούσε ήταν ότι ο λαός ήταν οι περισσότεροι αγράμματοι και δεν μπορούσαν να διαβάσουν επιγραφές και σύμβολα.
Θέλοντας δε να ξεπεράσουν την "πένθιμη" περίοδο της προχριστιανικής πίστης και να ξεχάσουν τους διωγμούς, σκέφτηκαν ότι ήταν καλό να διακοσμηθούν οι εσωτερικοί τοίχοι των ναών με σκηνές απο το Θείο μυστήριο.
'Ετσι σιγά σιγά αναπτύχθηκε η Βυζαντινή τέχνη προσέχοντας πάντα να μην λατρεύσουν το είδωλο παρά την ιδέα της πίστης και της χριστιανικής θρησκείας.
Η τέχνη αυτή πρώτα ξεκίνησε από ψηφιδωτά και κατά την Παλαιολογική περίοδο και μετά έφτασε στην ακμή της ιδρύοντας μάλιστα και δυό σχολές.
μια την Κρητική (θεοφάνης ο Κρής)
και την Μακεδονική (Μιχαήλ Πανσέληνος)
 

μεταβυζαντινή τέχνη
Βημόθυρο από τον ναό του Ευαγγελισμού στο Βεράτι, έργο του ζωγράφου Ονουφρίου, στα μέσα του 16ου αιώνα. Τους ευαγγελιστές, τον Μάρκο, τον Λουκά, τον Ματθαίο και τον Ιωάννη, συνοδεύουν τα αντίστοιχα σύμβολά τους, ο λέων, ο μόσχος, ο άνθρωπος και ο αετός, σύμφωνα με το κείμενο της Αποκάλυψης. Τα αρχιτεκτονήματα αποτελούν κυρίαρχο στοιχείο της σύνθεσης, όχι μόνο χάρη στους ευφάνταστους συνδυασμούς των αρχιτεκτονικών τύπων, αλλά και χάρη στις χρωματικές τους αποχρώσεις.Βημόθυρο από τον ναό του Ευαγγελισμού στο Βεράτι, έργο του ζωγράφου Ονουφρίου, στα μέσα του 16ου αιώνα. Τους ευαγγελιστές, τον Μάρκο, τον Λουκά, τον Ματθαίο και τον Ιωάννη, συνοδεύουν τα αντίστοιχα σύμβολά τους, ο λέων, ο μόσχος, ο άνθρωπος και ο αετός, σύμφωνα με το κείμενο της Αποκάλυψης. Τα αρχιτεκτονήματα αποτελούν κυρίαρχο στοιχείο της σύνθεσης, όχι μόνο χάρη στους ευφάνταστους συνδυασμούς των αρχιτεκτονικών τύπων, αλλά και χάρη στις χρωματικές τους αποχρώσεις.
Σχολές της Βυζαντινής Αγιογραφίας
H βυζαντινή αγιογραφία περιλαμβάνει τη φορητή εικόνα, την τοιχογραφία, το ψηφιδωτό και τη μικρογραφία, πού κοσμεί χειρόγραφους κώδικες και βιβλία. Κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες χρησιμοποιήθηκαν κυρίως κηρόχυτες και έγκαυστικές φορητές εικόνες και ψηφιδωτά. Τα ψηφιδωτά, μέχρι την εικονομαχία, κυριαρχούσαν στην ιστόρηση των ιερών ναών, επειδή οι μικροσκοπικές ψηφίδες της χρωματισμένης ύαλόμαζας, με την ανακύκλιση και αντανάκλαση του φωτός, αναδείκνυαν ταχρώματα λαμπερά και ζωηρά, δημιουργώντας μίαν υπερβατική ατμόσφαιρα. Σταδιακά, όμως, αυξάνεται ή χρήση της φορητής εικόνας και της τοιχογραφίας, είτε με τη μορφή της υδατογραφίας είτε με τη μορφή της ξηρογραφίας .Ή περίοδος της δυναστείας των Παλαιολόγων αυτοκρατόρων του Βυζαντίου (1261-1453) θεωρείται ό χρυσούς αιών της βυζαντινής αγιογραφίας. Την εποχή αυτή διαμορφώνονται δύο Σχολές-τεχνοτροπίες: ή Μακεδονική, πού κυριαρχεί μέχρι τα μέσα του 15ου αιώνος και ή Κρητική, πού ανθεί κατά τον 16° αιώνα. Ή Μακεδονική τεχνοτροπία χαρακτηρίζεται από έντονα χρώματα με πλατιά σαρκώματα και φωτίσματα. Τα σώματα διαγράφονται κάτω από τα ενδύματα. Ή πτυχολογία είναι πλούσια και διακοσμείται με θεαματική λεπτομέρεια, ενώ παρατηρούνται ένταση, κίνηση, ελευθερία, πλούσια χρώματα και έντονη έκφραση της ψυχολογικής καταστάσεως των εικονιζόμενων προσώπων. Κύριος εκφραστής αυτής της τεχνοτροπίας υπήρξε ό Μανουήλ Πανσέληνος, πού ανεδείχθη στο πρώτο ήμισυ του 14ου αιώνα. Τέλη του 14ου αιώνα καλλιεργείται ή Κρητική τεχνοτροπία. Κύρια χαρακτηριστικά είναι οι σκοτεινότεροι προπλασμοί, κυρίως στα πρόσωπα, όπου χρησιμοποιείται, το καφέ και όχι το πράσινο χρώμα της μακεδονικής σχολής.Ή τέχνη είναι απλή, λιτή, με μυστικό ασκητικό χαρακτήρα. Το φως είναι πλέον λιγοστό και μοιαζει να πηγάζει από κάποιο βάθος, στοιχείο πού υποβάλλει στον θεατή άποφατισμό και βαθιά κατάνυξη. Κύριος έκιροσωπος αυτής της τεχνοτροπίας είναι ό Θεοφάνης ό Κρής.
... τη χρησιμοποίηση της ζωγραφικής, ...
Πανσέληνος Μανουήλ

Βυζαντινός ζωγράφος. Έζησε γύρω στο 13ο με 14ο αι. στη Θεσσαλονίκη. Περίφημες είναι οι τοιχογραφίες του στο ναό του Πρωτάτου στο Άγιο Όρος. Γι` αυτό ακριβώς το έργο του θεωρήθηκε δίκαια ο δημιουργός της "Μακεδονικής Σχολής" και παραλληλίστηκε από πολλούς με τον Τζιότο και το Ραφαήλ. Τα έργα του χαρακτηρίζονται από τη λιτότητα των χρωματισμών τους, την ευρύτητα του σχεδίου και τη μεγαλειώδη τους σύνθεση. Παίρνοντας συγκριτικά τις τοιχογραφίες του Π. και του ζωγράφου του Αγίου Ευθυμίου συμπεραίνουμε ότι πρέπει να μαθήτευσαν στο ίδιο καλλιτεχνικό εργαστήρι. Στο ναό του Πρωτάτου υπερέχουν οι τοιχογραφίες που αφορούν τη ζωή του Χριστού, όπως η "Γέννηση", η "Βάπτιση", ο "Νιπτήρας", η "Σταύρωση", η "Υπαπαντή", η "Προδοσία", η "Ανάσταση", οι μορφές των τεσσάρων ευαγγελιστών, διάφορων αγίων, προγόνων του Χριστού κ.ά. Σημαντικότερη είναι η τοιχογραφία του Χριστού "εν ετέρα μορφή". Σ` όλες σχεδόν τις προσωπογραφίες του αποδίδεται η σωστή εκφραστική σημασία με τη χρησιμοποίηση των ιδιαίτερων χρωματισμών και των φωτεινών τόνων.


Το λήμμα βασίζεται στο αντίστοιχο λήμμα της ηλεκτρονικής εγκυκλοπαίδειας ΕΡΜΗΣ, το περιεχόμενο της οποίας διατέθηκε από το χορηγό περιεχομένου